เกร็ดความรู้เกี่ยวกับพระราชพิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย เรื่อง “พิธีสงฆ์ในพระราชพิธีตรียัมปว

[อักษรชนนี]

.

          แต่เดิมมาในสมัยโบราณ พระราชพิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย เป็นพิธีบูชาพระเป็นเจ้าในศาสนาพราหมณ์ ที่ไม่มีพิธีสงฆ์เข้ามาเกี่ยวข้อง จนกระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) พระองค์มีพระราชดำริ ริเริ่มในการนำพิธีสงฆ์ทางพระพุทธศาสนาเพิ่มเข้าไปในพระราชพิธีตรียัมปวาย-ตรีปวาย ซึ่งเป็นพิธีของศาสนาพราหมณ์ ดังที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอธิบายไว้ในบทพระราชนิพนธ์เรื่อง พระราชพิธีสิบสองเดือน ว่า "...แต่ก่อนมาเป็นแต่พิธีพราหมณ์ พระราชทานเงินและสีผึ้งช่วย และมีการแห่แหนตามสมควร ครั้นแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงนับว่าพิธีนี้เหมือนพิธีมะหะหร่ำของแขกเจ้าเซ็น และ วิสาขบูชาในพระพุทธศาสนา เป็นพิธีใหญ่สำหรับพระนคร อยู่ข้างจะทรงเป็นพระราชธุระมาก จึงโปรดให้มีพิธีสงฆ์เพิ่มเติมขึ้นด้วย..."

          ด้วยเหตุนี้ ตั้งแต่รัชกาลที่ ๔ เป็นต้นมา ในวันขึ้น ๗ ค่ำ เดือนยี่ จึงได้มีการนิมนต์พระสงฆ์เข้ารับพระราชทานฉัน และรับพระราชทานเครื่องไทยทาน ณ พระที่นั่งสุทไธสวรรย์ และในเวลาค่ำของวันขึ้น ๗ ค่ำ ขึ้น ๘ ค่ำ ขึ้น ๙ ค่ำ เดือนยี่ ก็มีการจัดพระสงฆ์ ๕ รูป ไปเจริญพระพุทธมนต์ในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พร้อมทั้งจัดเครื่องสักการะที่หน้าพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) อันมีพานข้าวเม่า ข้าวตอก มะพร้าว กล้วย อ้อย เหมือนดังที่พราหมณ์ตั้งถวายที่หน้าเทวรูปในเทวสถาน มีการอ่านประกาศพระราชพิธี และกล่าวคำบูชาสรรเสริญพระพุทธคุณ ถวายข้าวเม่า ข้าวตอก ผลไม้ต่างๆ ต่อหน้าองค์พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) ในพระอุโบสถ โดยปรากฏความตอนหนึ่งใน "ประกาศพระราชพิธีตรียัมภวาย" ที่แสดงให้เห็นถึงพระราชดำริในการถวายเครื่องบูชาแด่องค์พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต)  ในช่วงพระราชพิธีตรียัมปวาย ดังนี้

         "...ทรงพระราชดำริห์ปรารภถึงพิธีตรียัมภวายซึ่งยังเว้นการรัตนัตยบูชา ว่าพระปฏิมาอันล้วนด้วยแก้วมรกฎทั้งแท่งทึบบริสุทธเปนของมหัศจรรย์ไม่มีที่เปรียบ ฦาเลื่องว่าพระแก้วมรกฎทั่วทุกประเทศ มีอาการนั่งเหมือนองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธ ผู้มีพระภาคย์เจ้าของเราทั้งหลาย อันปรินิพพานแล้ว แลยังมีพระเกียรติคุณแผ่อยู่ในประเทศนี้ โดยระลึกตามพระศาสนา เสด็จนั่ง ณ โพธิบัลลังก์ เปนรัตนะอุดมอย่างยอด เปนที่เฉลิมของมนุษย์ชนชาวสยาม แลมีผู้สรรเสริญเปนอเนกประการ ตั้งอยู่ในสถานที่ควรนมัสการไหว้กราบสักการบูชา เปนนาบุญของหมู่ชนในประเทศสยามเสมอเปนนิจจกาล บันดาสิ่งของซึ่งจัดเข้าในพิธีตรียัมภวาย คือเข้าเม่าเข้าตอกแลผลไม้ทั้งหลายต่างๆ ที่สำเร็จตามกาล ควรจะนำมาบูชาพระพุทธปฏิมากรแก้วมรกฎนี้ก่อน ความศิริสวัสดิจะพึงมีแก่ประชุมชนเปนอันมาก ด้วยอำนาจจิตรเลื่อมใสสำเร็จในเขตรอันดี ทรงพระราชดำริห์เห็นอำนาจประโยชน์อย่างนี้ จึ่งมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้นำเครื่องสักการะวรามิศ เข้าเม่าเข้าตอก แลผลไม้ต่างๆ มาบูชาในพระรัตนปฏิมาพิมพเจดียสถานนี้..." (ใช้ตัวสะกดตามต้นฉบับเดิม ซึ่งพิมพ์อยู่ในหนังสือประกาศการพระราชพิธี เล่ม ๑)

          นอกจากนี้ เมื่อถึงวันแรม ๕ ค่ำ เดือนยี่ อันอยู่ในช่วงพระราชพิธีตรีปวาย เวลาเช้า โปรดให้พระสงฆ์เข้ามารับพระราชทานฉัน และรับพระราชทานเครื่องไทยทาน เวลาค่ำโปรดให้มีการเจริญพระพุทธมนต์ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม แต่ไม่มีการอ่านประกาศ และกล่าวคำบูชาถวายเครื่องสักการะเหมือนกับที่กระทำในพระราชพิธีตรียัมปวาย

          สำหรับในปัจจุบัน ไม่มีพิธีสงฆ์ที่รับพระราชทานฉัน ณ พระที่นั่งสุทไธสวรรย์ และพิธีเจริญพระพุทธมนต์ ตลอดจนพิธีถวายเครื่องสักการะที่หน้าพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) ในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม แล้ว คงเหลือแต่พิธีเจริญพระพุทธมนต์ในพิธีโกนจุก ซึ่งตรงกับวันสุดท้ายของพระราชพิธีตรียัมปวาย-ตรีปวาย ณ พระเทวสถานสำหรับพระนคร (โบสถ์พราหมณ์) เท่านั้น


เอกสารประกอบการเรียบเรียง :

จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพิธีสิบสองเดือน. กรุงเทพฯ: ศิลปาบรรณาคาร, ๒๕๕๒.

เทวสถาน. วารสารหอเวทวิทยาคม. ๑, ๑ (เมกราคม ๒๕๔๒)

สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. ประกาศการพระราชพิธี เล่ม ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๓  กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๕๐.

ภาพประกอบ :

ภาพ "พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต)" เครื่องทรงฤดูหนาว ประดิษฐานภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพมหานคร  (บันทึกภาพเมื่อวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๕๗)

***เรียบเรียงบทความ และจัดทำภาพประกอบ โดย อักษรชนนี***
.