ศาลหลักเมืองพระประแดง ศาลพระพิฆเนศที่เก่าที่สุดในประเทศไทย

[โอม มหา บารมี เทวา โอม]

ประวัติความเป็นมา

ศาลหลักเมืองของอำเภอพระประแดง  มีขึ้นตั้งแต่ครั้งที่  พระบาทสมเด็จ   พระพุทธเลิศหล้านภาลัย  โปรดเกล้าให้สร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์ ในปี  พ.ศ. 2358 โดยสร้างเป็นศาลประจำเมือง  พร้อมทั้งกระทำพิธีฝังอาถรรพ์เสาหลักเมือง  เมื่อวันศุกร์  เดือน  7 แรม  10 ค่ำ ปีกุล  พ.ศ. 2358  นั่นเอง

     ปัจจุบันศาลประจำเมือง หรือศาลหลักเมืองนี้  อยู่ติดกับที่ว่าการอำเภอ พระประแดง   ภายในมีรูปหล่อพระพิฆเนศร์  เป็นที่สักการะของประชาชนทั่วไป  คนจีนได้เข้ามาดูแลศาลหลักเมืองแห่งนี้เมื่อใดไม่ปรากฏ  ดังนั้น สภาพสิ่งก่อสร้างและบรรยากาศของศาลหลักเมืองจึงเป็นแบบจีน  จนแทบไม่เหลือเค้าเดิม

สิ่งที่น่าสนใจศึกษาและเรียนรู้


     ตามโบราณราชประเพณี  ในการสร้างเมืองมักจะมีการสร้างศาลหลักเมืองไว้เป็นศาลกลางของบ้านเมือง  ดังนั้นศาลหลักเมืองจะถือเป็นศูนย์กลางทางจิตใจของบ้านของเมือง  ซึ่งเมืองที่จะมีศาลหลักเมือง  มักจะเป็นเมืองที่มีอายุเก่าแก่ และจัดตั้งตามโบราณราชประเพณี  ดังนั้นศาลหลักเมืองของเมืองนครเขื่อนขันธ์ หรืออำเภอพระประแดง  จึงสะท้อนให้เห็นว่าเมืองนี้  เป็นเมืองที่เก่าแก่  และได้จัดตั้งตามโบราณราชประเพณี



สถานที่ตั้ง


     เทศบาลเมืองพระประแดง  ต.ตลาด  อ.พระประแดง  จ.สมุทรปราการ

รูปครับ

ให้เครดิตเว็บศรีจินดาครับ

[คุณ บาส]

พระคเณศสวยดีครับ ศิลปะคล้ายๆกับที่ โบสถ์พราหมณ์(รึเปล่าวนะ) เสียดายปิดทองจนมองแทบไม่เห็นรายละเอียดเลยอะ

[อักษรชนนี]

ขออนุญาตินำข้อมูลที่เคยเรียบเรียงไว้ เมื่อครั้งเทศกาลคเณศจตุรถี พ.ศ.๒๕๕๒ มาช่วยเสริมครับ

****************************

ศาลพระคเณศ (เจ้าพ่อหลักเมือง) พระประแดง

.

.
.

ศาลพระคเณศ หรือเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดง ตั้งอยู่ที่เทศบาลเมืองพระประแดง  ต.ตลาด  อ.พระประแดง  จ.สมุทรปราการ มีหลักฐานปรากฏว่าสร้างขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ ประมาณปี พ.ศ. ๒๓๕๘ โดยสร้างเป็นศาลประจำเมือง  และได้ประกอบพิธีฝังอาถรรพ์เสาหลักเมือง  เมื่อวันศุกร์  เดือน  ๗ แรม  ๑๐ ค่ำ  ปีกุน  พ.ศ. ๒๓๕๘  นับว่าเป็นพระคเณศองค์เดียวที่มีฐานะเป็นหลักบ้านใจเมืองด้วย

.
.
.

(บุษบกที่ประดิษฐานพระคเณศหรือเจ้าพ่อหลักเมืองของชาวพระประแดง)

.
.
.

ลักษณะของศาลในปัจุบัน (เนื่องจากศาลแห่งนี้มีการปรับปรุงและบูรณะหลายครั้ง) มีการผสมผสานศิลปะหลายวัฒนธรรม ทั้งไทย จีน และมอญ ที่สะท้อนให้เห็นจากลวดลายและสิ่งของที่ประดับตกแต่งศาล แต่ถ้าท่านที่เคยไปจะเห็นว่า ศาลแห่งนี้จะมีลักษณะที่ค่อนไปทางศาลเจ้าของจีน เพราะปัจจุบันผู้ดูแลศาลแห่งนี้เป็นชาวไทยเชื้อสายจีนนั่นเอง

.
.
.

(เทวรูปพระคเณศประจำศาลหลักเมืองพระประแดง)

.
.
.

พระคเณศประจำศาลหลักเมืองพระประแดงองค์นี้ ประดิษฐานอยู่ภายในบุษบกแบบไทย มีลักษณะเป็นพระคเณศศิลา มีสี่พระกร พระกรขวาบนถือตรีศูล  พระกรซ้ายบนถือปาศะ (บ่วงบาศ) พระกรขวาล่างถืองา และพระกรซ้ายล่างถือถ้วยขนม  ประทับนั่งบนฐานบัวหงาย  โดยพระคเณศองค์นี้งดงามด้วยความเรียบง่าย เนื่องจากที่องค์เทวรูปแทบจะไม่มีลวดลายเครื่องประดับใดๆ แม้กระทั่งเครื่องศิราภรณ์.
.
.

(ความเรียบง่ายแต่แฝงด้วยความงามและน่าเกรงขาม)

.
.
.

ศาลเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดง ได้รับยกย่องให้เป็นศาลพระคเณศที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย และหลายท่านอาจสงสัยว่า ทำไมพระคเณศองค์ดังกล่าวจึงมีฐานะและได้รับการนับถือให้เป็นเจ้าพ่อหลักเมือง ทั้งๆทีเวลาที่เราไปศาลแห่งนี้ จึงไม่เห็นเสาหลักเมืองเหมือนกับศาลหลักเมืองแห่งอื่นๆ เรื่องนี้ในความเป็นจริงแล้วองค์พระคเณศที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน เป็นส่วนหนึ่งของเสาหลักเมือง โดยตัวเสาจริงๆนั้นอยู่ลึกลงไปทางด้านล่างของศาล มีลักษณะเป็นเสาก่ออิฐถือปูนทรงสี่เหลี่มจตุรัส และทาด้วยสีแดง จึงอาจอนุมานได้ว่า พระคเณศองค์นี้ก็คือส่วนหนึ่งของเสาหลักเมืองพระประแดงนั่นเอง ซึ่งน้อยคนจะมีโอกาสได้ลงไปถึงด้านล่างอันเป็นที่ประดิษฐานเสาหลักเมืองของพระประแดงจริงๆ

.
.
.

(เสาหลักเมืองพระประแดงที่อยู่ลึกลงไปด้านล่างของศาลแห่งนี้)

.

.

.

พระคเณศแห่งศาลเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดง ถือเป็นศูนย์รวมศรัทธาของทั้งชาวพระประแดงและผู้คนที่เคารพศรัทธาในองค์พระคเณศ แม้ปัจจุบันตัวศาลจะตั้งอยู่ลึกเข้าไปในตลาดพระประแดง แต่ก็มีผู้ศรัทธาเดินทางไปสักการะอย่างไม่ขาดสาย แม้เวลาจะล่วงเลยมาหลายร้อยปีแล้วก็ตาม ศาลแห่งนี้ก็ยังคงเป็นทั้งหลักบ้านใจเมือง และเป็นหลักทางจิตวิญญาณของชาวพระประแดงอย่างไม่มีเสื่อมคลาย

[โอม มหา บารมี เทวา โอม]

เดี่ยวนี้ส่วนมากศาลนี้จะมีศิลปะจีนซะส่วนใหญ่ เพราะคนพระประแดงคนจีนเยอะมากๆครับ ไปกี่ครั้งทางศาลก็จะหาเทวรูปมาใหม่ทุกทีเลย เดี่ยวช่วงตรุษจีนก็จะมีงานอีกแล้วครับ ต้องไปลูกหลานเมืองพระประแดงคับ

[คุณ บาส]

ตามที่อ่านไม่ค่อยมีใครไหว้หลักเมืองเลย  ไหว้พระคเณศซะส่วนใหญ่ ตอนแรกไม่ได้อ่านก็นึกว่าเค้าบูชาพระคเณศเป็นเจ้าพ่อหลักเมืองซะอีก

[อักษรชนนี]

ตามที่อ่านไม่ค่อยมีใครไหว้หลักเมืองเลย  ไหว้พระคเณศซะส่วนใหญ่ ตอนแรกไม่ได้อ่านก็นึกว่าเค้าบูชาพระคเณศเป็นเจ้าพ่อหลักเมืองซะอีก

องค์พระคเณศที่พระประแดง ท่านก็มีฐานะเป็นเจ้าพ่อหลักเมืองนั่นแหล่ะครับ

เท่าที่สอบถามคนแถวนั้น ได้ความว่าคนพระประแดงไหว้พระคเณศในฐานะที่ท่านเป็นหลักบ้านใจเมืองที่สำคัญ

กล่าวคือ สักการะท่านก็เท่ากับได้สักการะหลักเมืองของพระประแดงนั่นเอง (เพราะเทวรูปพระคเณศที่นั่นก็คือส่วนหนึ่งที่สำคัญของเสาหลักเมืองครับ)

[Ratha C]

[HIGHLIGHT=#92d050]ขอบคุณสำหรับข้อมูลค่ะ ยังไม่มีวาสนาได้ไปกราบสักการะเลยค่ะ มีแต่ เหรียญพระคเนศในกรอบกล่องเล็กๆบุกำมะหยี่สีเหลืองจำลองปกรณ์เดียวพระคเนศที่ศาลหลักเมืองอันนี้ญาติบอกเพราะเราไม่ได้ไปด้วยอ่ะค่ะ(แต่สังเกตดูแล้วลักษณะท่าทางปกรณ์ก้อคล้ายที่เทวสถานโบสถ์พราหมณ์เหมือนกันนะคะ องค์เล็กๆอ่ะค่ะ ดูปกรณ์ไม่ค่อยเก่งเท่าไหร่เป็นองค์นั่งค่ะ)พิมพ์ว่ารุ่นพ่อให้ 80 มีสัญลักษณ์โอมตรงกลางกล่อง ด้านล่างกล่องพิมพ์คำว่า ศาลเจ้าพ่อหลักเมือง พระประแดง พอดีญาติๆเคยไปสักการะมาและบูชานำมาให้เก็บไว้เป็นสิริมงคล ยังไงรบกวน น้องคิวโพส แผนที่ก้อท่าจะดีนะคร้า ขอบคุณล่วงหน้าค่ะ ถ้ามีเวลาว่างๆจะได้แว๊ปๆไป อยากไปจริงๆ ค่ะ และ เพื่อนๆสมาชิก HM ที่อยากจะไปสักการะจะได้เดินทางไปได้สะดวกด้วย ขอบคุณล่วงหน้าจริงๆค่ะ อยากไป อยากไป ^_^[/HIGHLIGHT]

[อักษรชนนี]

การเดินทางมายังศาลเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดง

การเดินทางไปยังศาลเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดง (จุดสังเกตที่ตั้งอยู่ภายในบริเวณตลาดพระประแดงติดกับที่ว่าการอำเภอพระประแดง) มีรถโดยสารประจำทางที่ผ่าน ได้แก่ สาย สาย ๖, สาย ๘๒, สาย ๕๐๖, ปอ.๑๓๘, ปอ.๑๔๐  ไปลงตลาดพระประแดง แล้วเดินเข้าไปในตลาดประมาณไม่เกินร้อยเมตรก็จะเห็นตัวศาลอยู่ทางด้านซ้ายมือ (ที่ทางเข้าตลาดจะมีป้ายบอกชื่อศาลเจ้าพ่อหลักเมืองพระประแดงอยู่ครับ) หากไปไม่ถูกจริงๆ เมื่อลงรถที่หน้าตลาดแล้วให้ถามทางพ่อค้าแม่ค้าแถวนั้นก็ได้ว่าจะมาที่ศาลเจ้าพ่อหลักเมืองได้อย่างไรครับ

.

แผนที่

.

.

(หมายเหตุ : แผนที่นี้ให้ดูเฉพาะสถานที่ตั้งนะครับ  อย่าไปยึดตามลูกศรที่ปรากฏในแผนที่

เพราะเดิมแผนที่นี้เป็นแผนที่การเดินทางไปยังสถานที่อื่น

ฉะนั้นขอให้เพื่อนๆพี่ๆดูเฉพาะสถานที่ตั้งของตลาดพระประแดงก็พอครับ)

.

จุดสังเกตทางเข้าตลาดพระประแดงที่ตั้งของศาลเจ้าพ่อหลักเมือง

.

[Ratha C]

ขอบคุณน้องคิวมากๆค่ะ สำหรับแผนที่ในการเดินทางไปสักการะองค์พระคเนศ สำหรับสมาชิกครอบครัว HM ของเรา อนุโมธนาบุญค่ะ ^_^

[tewadhol]

พอดีผมเป็นคนพระประแดง
ขออนุญาตเสริมเพิ่มเติมให้อีกนิดหน่อยครับ

ศาลนี้เป็นศาลหลักเมืองครับ ตั้งอยู่ติดกับที่ว่าการอำเภอ พระประแดง จังหวัด สมุทรปราการ
เดิมทีแถบนี้เรียกว่า นครเขื่อนขันธ์ สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ( รัชกาลที่ ๑ ) พระองค์ท่าน
มีพระราชประสงค์ที่จะสร้างเมืองไว้ป้องกันข้าศึกทางทะเล ( ในสมัยนั้นเกรงว่าญวนจะยกทัพมาทาง
ทะเล เพราะตอนที่ ร.๑ ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นกษัตริย์ได้ไม่นานก็มี องค์เชียงสือ ซึ่งเป็นหลานกษัตริย์
ญวน ได้หนีเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสัมภารอยู่นาน แต่แล้วได้หนีกลับโดยที่มิได้บอกกล่าว ด้วยการล่องเรือ
ออกทางปากแม่น้ำเจ้าพระยา )

การสร้างเมืองนั้นยังไม่ทันเสร็จ เพียงแต่สร้างป้อมปราการเท่านั้นพระองค์ก็มาสวรรคตเสียก่อน
ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ( รัชกาลที่ ๒ ) จึงโปรดให้ พระอนุชาธิราช-
กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ไปสร้างเมืองต่อโดยตัดเอาท้องที่แขวงกรุงเทพฯบ้าง ท้องที่แขวง
สมุทรปราการบ้าง รวมกันตั้งขึ้นเป็นเมืองใหม่แล้วพระราชทานชื่อว่า "เมืองนครเขื่อนขันธ์" โปรดให้
ย้ายครัวชาวมอญจากเมืองปทุมธานีบางส่วนมาอยู่ ณ.เมืองนี้ ซึ่งก็มีพระยาเจ่ง(ช้าง)เป็นหัวหน้า
ชาวมอญของพระยาเจ่งนี้มีประมาณ 300 คนเองครับ

คิดดูแล้วตอนนั้นเมืองคงไม่ใหญ่เท่าไหร่ บุตรหลานพระยาเจ่งซึ่งเป็น ต้นตระกูลคชเสนี ได้เป็นเจ้าเมือง
นครเขื่อนขันธ์มาถึงเก้าคน ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้า ฯ ให้เปลี่ยนชื่อ
นครเขื่อนขันธ์ เป็นจังหวัดพระประแดง ในพระราชพงศาวดาร รัชกาลที่ 2 พระนิพนธ์ของ กรมพระยา-
ดำรงราชานุภาพกล่าวไว้ว่า "การสร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์สำเร็จ ได้ตั้งพิธีฝัง อาถรรพ์ปักหลักเมือง ณ
วันศุกร์ เดือน 7 แรม 10 ปีกุน สัปตศก จุลศักราช 1177 พ.ศ.2385 ฯลฯ"

ข้อมูลพวกนี้ผมดูมาจากเวปของจังหวัดสมุทรปราการน่ะครับ แต่ในหนังสือพิมพ์ไทยรัฐบอกว่า พ.ศ.2358
ก็เลยไม่รู้ปีไหนกันแน่ องค์พระพิคเณศนี้ จะมีการสรงน้ำพระราชทาน ทุกปีครับ จะขอนำรูปพิธีคเณศจตุรถี
ที่ผมถ่ายไว้เมื่อปี 51 มาให้ชมกันครับ

พิธีบวงสรวงกลางแจ้ง


เจ้าพิธีคือ พระครูสุริยาเทเวศร์ จาก สำนักพราหมณ์พระราชครูในสำนักพระราชวัง


พิธีบวงสรวงด้านในศาล


พระสังข์ที่เตรียมไว้สรงน้ำองค์พระพิคเณศ (เรียงเป็นคำว่า โอม และ รูปสวัสดิกะ )


องค์ท่านหลังจากที่ช่วยกัน นำเครื่องบูชาออกแล้ว


สรงน้ำครับ (เป็นคนละพิธีกับการสรงน้ำพระราชทาน)


ผูกสายยัญโญปวีต


อารตีไฟ


เสร็จพิธี โปรยดอกไม้


แผนที่ครับ


.

[/SIZE]

[อักษรชนนี]

ในพระราชพงศาวดาร รัชกาลที่ 2 พระนิพนธ์ของ กรมพระยา-
ดำรงราชานุภาพกล่าวไว้ว่า "การสร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์สำเร็จ ได้ตั้งพิธีฝัง อาถรรพ์ปักหลักเมือง ณ
วันศุกร์ เดือน 7 แรม 10 ปีกุน สัปตศก จุลศักราช 1177 พ.ศ.2385 ฯลฯ"

ข้อมูลพวกนี้ผมดูมาจากเวปของจังหวัดสมุทรปราการน่ะครับ แต่ในหนังสือพิมพ์ไทยรัฐบอกว่า พ.ศ.2358
ก็เลยไม่รู้ปีไหนกันแน่ องค์พระพิคเณศนี้ จะมีการสรงน้ำพระราชทาน ทุกปีครับ จะขอนำรูปพิธีคเณศจตุรถี
ที่ผมถ่ายไว้เมื่อปี 51 มาให้ชมกันครับ

เรื่องปี พ.ศ.ที่ประกอบพิธีฝังอาถรรพ์ปักหลักเมืองพระประแดง หรือนครเขื่อนขันธ์นั้น ตามที่ได้ตรวจสอบในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒ ของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ระบุไว้ว่า

".....การสร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์สำเร็จ ได้ตั้งพิธีฝังอาถรรพณ์ปักหลักเมืองเมื่อ ณ วันศุกร์ เดือน ๗ แรม ๑๐ ค่ำ ปีกุน สัปตศก จุลศักราช ๑๑๗๗  พุทธศักราช ๒๓๕๘....."

เข้าใจว่าเจ้าหน้าที่ผู้บันทึกข้อมูลในเว็ปของจังหวัดสมุทรปราการ น่าจะพิมพ์ปี พ.ศ.ผิด ทำให้จากข้อเท็จจริงที่เป็น พ.ศ.๒๓๕๘ เกิดความคลาดเคลื่อนมาเป็น พ.ศ.๒๓๘๕

เพราะปี พ.ศ. ๒๓๘๕ นั้นตรงกับรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) ไม่ใช่รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒) ผู้ทรงโปรดฯให้สร้างเมืองนครเขื่อนขันธ์จนเสร็จในปี พ.ศ.๒๓๕๘ ครับ (ดังนั้นข้อมูลที่ปรากฏในหนังสือพิมพ์ไทยรัฐซึ่งระบุว่าเป็น พ.ศ.๒๓๕๘ จึงเป็นข้อมูลที่ถูกต้อง)

และก็ต้องขอบคุณ คุณ tewadhol อีกครั้งนะครับที่นำภาพพิธีบวงสรวงมาให้ได้ชมกัน ^_^

[โอม มหา บารมี เทวา โอม]

ขอบคุณครับที่นำภาพพิธีมาให้ชม สงสัยใครมาเห็นคงแห่ไปสักการะตรึมเลย
ดีจัง ดีจัง พระประแดงได้คึกคักอีกแล้ว

[tewadhol]

ขอบคุณครับ คุณอักษรชนนี ที่ช่วยวิเคราะห์ค้นคว้า  

จุลศักราช 1177 นั้นจะตรงกับ พุทธศักราช 2358 จริงครับ
ด้วยการเอาปี พ.ศ.ตั้ง ลบด้วย 1181 จะเท่ากับ ปี จ.ศ.
ใครอยากทราบว่าตัวเองเกิด จ.ศ. อะไรก็ลองคำนวนดูครับ
เช่น พ.ศ.2553- 1181 = จ.ศ.1372
(พอดีเพิ่งทราบครับ)

[อักษรชนนี]

ขอบคุณครับ คุณอักษรชนนี ที่ช่วยวิเคราะห์ค้นคว้า  

ด้วยความยินดีครับผมคุณ tewadhol

( ดีใจที่ได้เจอกันอีกครั้ง หลังจากที่เคยติดตามผลงานของท่านที่เว็ปพิพิธภัณฑ์ฯ ^_^ )

[กษิติ]

ขอบคุณครับสำหรับความรู้ที่มอบให้